100 سال واکسن سازی در انستیتو پاستور ایران - وبلاگ تور امنستان

به گزارش وبلاگ تور امنستان، این روزها با شیوع کرونا بحث بر سر واکسن آن بالا گرفته است؛ ویروسی که نزدیک به یک سال است می تازد و جان می گیرد و به عظیم ترین همه گیری قرن بدل شده است؛ بر همین اساس هم بحث بر سر واکسنِ آن که بشریت آن را تنها راه نجات خود از شر این ویروس می داند، اهمیتِ ساخت واکسن برای مقابله با بیماری های واگیر و البته قابل پیشگیری با واکسن را بیش از پیش عیان نموده است...

به گزارش وبلاگ تور امنستان، همه ما از روزهای نخست تولدمان واکسن دریافت نموده ایم، موضوعی که مرهون کوشش های دانشمندان از سالیان گذشته است؛ اما معروف ترین و اولین نهاد واکسن سازی در ایران در حالی صد ساله می گردد که در یک همه گیری عظیم قرار داریم؛ انستیتو پاستور ایران؛ نامی بلند آوازه؛ 100 سال است که سلامت مردمان این کشور را در مقابل بیماری های واگیر قابل پیشگیری با واکسن، تضمین نموده است.

از لویی پاستور فرانسوی تا انستیتو پاستور ایران

در این راستا، دکتر احسان مصطفوی - مدیر روابط عمومی و امور بین الملل انستیتو پاستور ایران در گفت وگوی تفصیلی با وبلاگ تور امنستان، با اشاره به اینکه انستیتو پاستور ایران عضوی از شبکه بین المللی انستیتو پاستور است، گفت: اولین انستیتو پاستور بیش از 130 سال قبل توسط دانشمند عظیم لویی پاستور فرانسوی و همکارانش در پاریس تاسیس شد. فلسفه وجودی انستیتو پاستور در ابتدای شکل گیری، کنترل بیماری های واگیر بود که در آن مقطع زمانی دغدغه اصلی بهداشتی همه جوامع بود. یکی از مهم ترین کشفیات لویی پاستور که در انستیتو پاستور پاریس مورد استفاده قرار می گرفت، فراوری و تزریق واکسن هاری بود که زمینه ای برای رشد و بالندگی انستیتو پاستور پاریس را در سطح جهانی فراهم کرد. بر اساس وصیت لویی پاستور غیر از انستیتو پاستور پاریس، شعبی در اقصی نقاط جهان برای کنترل بیماری های واگیر با حمایت انستیتو پاستور مادر شکل گرفت و بر این اساس انستیتو پاستور ایران، دهمین انستیتو پاستور در شبکه بین المللی انستیتو پاستور از نظر قدمت است و سال جاری هم صدمین سال تاسیس آن در کشور را می گذرانیم.

یک قرن حضور در ایران

واکسن های دامی و ماجرای جدا شدن واکسن سازی رازی از انستیتوپاستور

وی اضافه نمود: 100 سال پیش در سال 1299 ه .ش انستیتو پاستور در ایران راه اندازی شد. اولین روسای آن از ابتدای تاسیس فرانسوی بودند و اولین رئیس آن دکتر جوزف منار فرانسوی است که به ایران آمد و بحث واکسیناسیون آبله را که به روش سنتی در کشور انجام می شد را به روشی مدرن در انستیتو پاستور ایران راه اندازی کرد. در عین حال واکسن های دیگری نظیر وبا، طاعون گاوی و سیاه زخم در آن مقطع زمانی در انستیتو پاستور ایران فراوری شد. واکسن سیاه زخم و طاعون گاوی کاربرد در دام ها داشت و یعنی قسمتی از واکسن های فراوریی انستیتو پاستور در آن موقع واکسن های مورد استفاده در دامپزشکی بوده است. پس از 3 سال، موسسه واکسن و سرم سازی رازی از انستیتو پاستور ایران مشتق شد و در نتیجه این موسسه فراوری واکسن های دامی را ادامه داد و تمرکز بیشتر انستیتو پاستور ایران بر بیماری های انسانی سوق پیدا کرد.

19 نوع سرم و واکسن در انستیتوپاستور ایران طی 19 ماهِ اول فعالیت

مصطفوی ادامه داد: در دو سال اول تاسیس انستیتو پاستور ایران، مقدار زیادی مایه آبله و مایه وبا و سایر سرم ها و واکسن ها از انستیتو پاستور پاریس وارد شد و در انستیتوپاستور ایران ذخیره ای تشکیل شد تا زمان راه اندازی خط فراوری این واکسن ها در ایران مورد استفاده قرار گیرند. دکتر منار به سرعت به فراوری تعدادی از واکسن ها که مورد احتیاج کشور بود پرداخت. در 19 ماه اول تاسیس (در سال های 1300 و 1301 شمسی)، 19 نوع سرم و واکسن در انستیتو پاستور ایران فراوری یا تزریق شد و حدود 190 هزار دوز مایه آبله در این مدت فراوری شد.

آبله، حصبه، وبا، زمین های وقفی و نیت واقف

وی اضافه نمود: انستیتو پاستور ایران در سال های اولیه تاسیس با فراوری مایه آبله، که بیش از هر چیز مورد احتیاج ایران بود و تهیه واکسن حصبه و وبا، که دو عامل مهم دیگر کشتار مردم ایران بودند، خدمت بسزایی به ایران ارائه دادند. دکتر منار در زمین هایی که از سوی مرحوم میرزا عبدالحسین فرمانفرماییان در سال 1302 به انستیتو پاستور ایران واگذار شد، اقدام به ساخت آزمایشگاه های جدید کرد. در متن وقفنامه مرحوم فرمانفرمائیان یکی از نیات واقف تهیه و تدارک مواد تزریقی و اسباب و لوازم تلقیحی از قبیل آبله، طاعون، وبا، دیفتری، سگ گزیدگی، سفلیس، سوزاک و امثال آن قید شده است.

وی ادامه داد: عبدالحسین میرزا فرمافرنماییان درباره نیت خود از وقف انستیتو پاستور ایران گفته است: خانه ای بنا کردم که در آن مایه آبله بی زیانی بسازند و سگ هار گزیده ها را درمان کنند و با امراض مقاربتی مبارزه کنند و بالاخره برای تمام امراض انسانی و حیوانی مایه های مبارزه و معالجه فراهم آورند.

از مایه آبله تا واکسن ب.ث.ژ

مصطفوی با اشاره به رشد کمی و کیفی خدمات و فراوریات انستیتو پاستور ایران در سال های بعد، اظهار کرد: به دنبال این رشد در سال 1340 مایه آبله، واکسن سل (ب ث ژ)، واکسن هاری، واکسن های میکربی (تیفویید-پاراتیفویید، ضد وبا و غیره)، توبرکولین، آنتی ژن ها، آنتی ژن ها سرم های مصنوعی، وسایل تزریق خون، وسایل تزریق سرم خون، و پلاسمای انسانی توسط این انستیتو فراوری می شد. در عین حال آموزش نحوه تلقیح آبله، آزمایش توبرکولین، تزریق واکسن های ب ث ژ، وبا، تیفویید و پاراتیفویید نیز در این انستیتو انجام می شد. در 50 امین سال تاسیس این انستیتو (سال 1349)، 23 میلیون دوز واکسن آبله فراوری می شد که به کشورهای ترکیه، پاکستان، عربستان و اتیوپی نیز صادرات شد. درآمد انستیتو پاستور ایران در این سال از واکسن های فراوریی خود، سه برابر بودجه سالیانه آن بود.

صدور واکسن های ایرانی به اقصی نقاط جهان

عضو هیئت علمی انستیتو پاستور ایران، ادامه داد: واکسن های متعددی نظیر واکسن های ضد حصبه، سوزاک، تیفوس، واکسن ب ث ژ برای پیشگیری از سل، واکسن هاری و واکسن هپاتیت در دوره فعالیت صد ساله انستیتو پاستور ایران متناسب با مسائل کشور در ایران فراوری شد. واکسن های انستیتو پاستور ایران به اقصی نقاط جهان هم صادر می شده است، به عنوان مثال واکسن وبا فراوری انستیتو پاستور ایران به کشور فرانسه هم صادرات داشته است و یا واکسن ب ث ژ فراوری انستیتو پاستور در 22 کشور جهان مورد استفاده نهاده شده است.

واکسن و سرم ضد هاری

دستیابی ایران به درمانی امیدبخش

وی در خصوص فراوری واکسن و سرم ضد هاری در انستیتو پاستور ایران نیز گفت: تیم های تحقیقاتی انستیتو پاستور ایران که سالیان زیادی ناظر بر احوال هارگزیدگان بودند، در مقالاتی نارسایی درمان هارگزیدگان با روش موجود را نشان دادند. بر اساس این مقالات، بیش از 25 درصد درمان شدگان با روش معمول آن موقع، از هاری جان باخته بودند و اگر گزش در سر و صورت با جراحات سخت و عمیق بود میزان تلفات به 40 تا 50 درصد می رسید. با انتشار این ارقام و استناد به مشاهدات دانشمندان ایرانی، سازمان بهداشت جهانی در صدد اصلاح درمان هارگزیدگی برآمد و برای چاره اندیشی از دانشمندان انستیتو پاستور ایران یاری گرفت. ابتدا کمیته کارشناسان هاری سازمان جهانی بهداشت درصدد برآمد از سرم ایمن ضد هاری استفاده کند. به این منظور در سال 1326 سرم ویژه ضد هاری به انستیتو پاستور ایران ارسال شد تا در خصوص گرگ هار گزیدگان مورد استفاده قرار گیرد. دانشمندان ایرانی انستیتو پاستور ایران منتظر فرصت بودند تا درمان توام با سرم و واکسن را انجام دادند.

وی با اشاره به اینکه این آزمایش تاریخی نقطه عطف دیگری در روش نجات هارگزیدگان در جهان بود، توضیح داد: در یکی از شب های تابستان 1333، گرگ هاری کشاورزان روستای صحنه کرمانشاه را غافلگیر کرد و 29 نفر از آنها را مجروح نموده بود. این افراد با ماشینی به انستیتو پاستور ایران در تهران منتقل شدند. دکتر مارسل بالتازار، رییس وقت انستیتو پاستور ایران، با همکاری سایر کارکنان بخش هاری، ضمن انجام یاری های اولیه برنامه و ترتیب درمان اختصاصی ایشان را با طریقه پیشنهادی سرم و واکسن به اجرا گذاشتند. 18 نفر از مجروحین زخم های متعدد و عمیق سر و صورت داشتند. از 13 نفر درمان شده با روش پیشنهادی (سرم و واکسن توام) تنها یک نفر و از 5 نفر درمان شده با واکسن تنها، سه نفر به هاری مبتلا شده و فوت شدند. از 11 نفر گروه دوم (آلودگی خفیف) کسی مبتلا به هاری نگردید. این روش درمان امید بخش بزودی مورد تائید سازمان جهانی بهداشت نهاده شد و از آن پس در ایران و در همه مراکز درمان هاری روش درمان همزمان واکسن و سرم دنبال شد. انستیتو پاستور ایران را فقط به خاطر نقشی که در نشان دادن اثربخشی درمان با سرم افراد هارگزیده داشته است می توان به عنوان یکی از موسسات منجی جامعه بشر دانست.

بیماری هایی که کنترل شد

وی با تاکید بر اینکه فعالیت های انستیتو پاستور ایران تنها به فراوری واکسن خلاصه نمی گردد، اظهار کرد: بیماری های واگیر نظیر وبا، آبله، سل، تب های راجعه، هاری و طاعون نیز توسط تیم های انستیتو پاستور ایران در مقاطع زمانی مختلف در کشور کنترل شده است؛ علاوه بر کشور خودمان حتی کشورهای همسایه مدیون کوشش های محققان انستیتو پاستور ایران برای کنترل این بیماری ها هستند.

انستیتوپاستور ایران در سال های پس از انقلاب

مصطفوی ادامه داد: از سوی دیگر پس از پیروزی انقلاب اسلامی نیز با تداوم فعالیت های موسسه در دهه 70 شمسی بحث توسعه صنعت بیوتکنولوژی با توجه به احتیاج کشور در انستیتو پاستور ایران دنبال شد. این مقوله با راه اندازی رشته دکتری فرآورده های بیولوژیک در انستیتو پاستور ایران توسعه یافت و تعاملات مختلفی با شبکه بین المللی انستیتو پاستور و کشورهایی نظیر روسیه و کوبا صورت گرفت و در نهایت تکنولوژی فراوری واکسن هپاتیت B از کوبا به ایران منتقل شد.

وی اضافه نمود: در سال های اخیر و پس از پیروزی انقلاب اسلامی، رشته های دکتری بیوتکنولوژی پزشکی، بیوتکنولوژی دارویی، ژنتیک پزشکی، بیوتکنولوژی سامانه ای و باکتری شناسی پزشکی نیز راه اندازی شده است و انستیتو پاستور ایران در کنار موضوع در حوزه بیماری های واگیر در کشور و منطقه، به قطب بیوتکنولوژی پزشکی در کشور تبدیل شد که این موضوع در توسعه فراوریات انستیتو پاستور ایران پس از انقلاب تاثیرگذار بوده است. این در حالی است که در سایر حوزه های علوم مانند حوزه ژنتیک، و سرطان هم همکاران ما در انستیتو پاستور ایران مشغول تحقیق و خدمت هستند و چندین بانک میکروبی و سلولی در انستیتو پاستور جوابگوی احتیاج محققین کشور و منطقه است.

مدیر روابط عمومی و روابط بین الملل انستیتو پاستور ایران درخصوص مهم ترین دستاوردهای انستیتو پاستور ایران پس از انقلاب اسلامی در حوزه فراوری، اظهار داشت: افزایش جمعیت کشور و فزونی طب پیشگیری بر طب درمان از یک طرف و گسترش فعالیت های فراوریی- تحقیقاتی انستیتو پاستور ایران در تهران از طرف دیگر، مسئولان وقت وزارت بهداشت و این موسسه را بر آن داشت تا در زمینی به وسعت 10 هکتار برای تأسیس مرکز فراوریی- تحقیقاتی در 25 کیلومتری عظیمراه تهران - کرج در نظر بگیرند. این مجتمع در 27 اسفند ماه 1367 افتتاح و فعالیت خود را شروع کرد. متراژ کل این مجتمع در آن موقع 18 هکتار بود.

10 سایت با حدود 50 محصول در یک مجتمع فراوریی تحقیقاتی

وی اضافه نمود: درحال حاضر بیش از 10 سایت فراوریی فعال در این مجتمع با بالغ بر 50 محصول در حال خدمت رسانی به نظام سلامت کشور هستند. فعالیت های این مجتمع در راستای ارتقا سطح سلامت جامعه، جلوگیری از واردات فرآورده های یادشده و توسعه صادرات فرآورده های زیستی انجام می گردد. قریب به 500 نفر در این مجتمع مشغول خدمت هستند و بعد از مرکز انستیتو پاستور ایران در تهران، مجتمع فراوریی تحقیقاتی کرج عظیمترین شعبه انستیتو محسوب می گردد. این مجتمع با ارائه خدمات مشاوره در زمینه های فراوری و مدیریت کیفیت محصولات دارویی، واکسن ها و فرآورده های تشخیصی و حیوانات آزمایشگاهی، یکی از عظیمترین و پیشرفته ترین مراکز فراوریی در کشور و خاورمیانه است.

مصطفوی تاکید نمود: ما پس از انقلاب فراوری و ساخت واکسن هایی نظیر هاری دامی، هپاتیت B، ب ث ژ و ب ث ژ اینتراوزیکال را دنبال نموده ایم. در حوزه فراوری سایر واکسن ها نظیر واکسن هاری انسانی، هم همکاران ما به طور جدی تحقیق و فعالیت می کنند. همچنین در حوزه تحقیق و پژوهش فراوری واکسن لیشمانیوز(سالک) نیز فعالیت های اثرگذاری از سوی همکاران انستیتو پاستور ایران اجرا شده است. در عین حال فرآورده های بیولوژیک و سرم ها و محلول های تزریقی متعددی هم در مجتمع فراوری و تحقیقاتی انستیتو پاستور ایران فراوری می گردد.

تحریم ها و باور به توان داخلی

وی با تاکید بر اینکه تحریم ها بر فراوری واکسن مثل سایر حوزه ها تاثیر گذار بوده است ولی باعث شکوفا شدن استعدادها و باور به توان داخلی هم شده است، توضیح داد: تحریم ها وزنه ای برای فشار به کشور در مقاطع زمانی مختلف بوده است و در نتیجه کشور در واردات واکسن های مورد احتیاج هم در برخی مواقع با مشکل روبرو شده است و بنابراین؛ نگاهی که به موضوع فراوری واکسن داخلی وجود دارد یک نگاه استراتژیک است تا بتوانیم با کارهای تحقیق و توسعه ای که در انستیتو پاستور ایران، موسسه واکسن و سرم سازی رازی و سایر موسساتی که در چند سال اخیر به این حوزه ورود نموده اند، انجام می گردد در آینده بیش از پیش در فراوری واکسن و فراورده های بیولوژیک خودکفا شویم. تحریم ها به غیر از دسترسی به مواد اولیه، دسترسی به تجهیزات فراوری واکسن را هم محدود نموده است بنابراین کشور باید به سمت خودکفایی تمام و کمال در حوزه واکسن سازی گام بردارد.

انستیتو پاستور ایران چگونه به کنترل همه گیری کرونا یاری کرد؟

وی با اشاره به گذشت یک سال از ورود ویروس کووید19 به کشور و نقش انستیتو پاستور در کنترل این بیماری، بیان نمود: در بحث کرونا انستیتو پاستور ایران توانست رسالت تاریخی خود را ادامه دهد و همکاران ما در حوزه های مختلف مرتبط با این بیماری به وزارت بهداشت و دانشگاه های علوم پزشکی کشور همکاری کردند. یکی از مهم ترین این حوزه ها، حوزه تشخیص کرونا بود که با همکاری انستیتو پاستور ایران و وزارت بهداشت در روزهای ابتدایی شیوع بیماری کشور از معضل تشخیص رهایی یافت و با گذر زمان، خوشبختانه امروز بیش از 300 آزمایشگاه تشخیصی در اقصی نقاط کشور راه اندازی شده است. مقوله دیگری که همکاران ما در انستیتو پاستور به آن ورود کردند در حوزه فراوری بود؛ فراوری محیط های انتقال نمونه های کرونا و محلول های ضدعفونی کننده از این دسته بود.

فراوری مشترک واکسن کرونا با کوبا

مصطفوی اضافه نمود: در حوزه فراوری واکسن کرونا نیز چندین پلتفرم فراوری واکسن توسط همکاران ما در انستیتو پاستور ایران دنبال می گردد که یکی از مهم ترین واکسن هایی که در انستیتو پاستور دنبال می گردد فراوری واکسن مشترک با کشور کوبا است که امیدواریم بتواند در آینده در معرض استفاده همگان قرار گیرد.

وی با اشاره به سایر فعالیت های انستیتو پاستور ایران در زمان پاندمی کرونا در زمینه ویروس شناسی، ایمنی شناسی، اپیدمیولوژی و ژنتیک ویروس، تاکید نمود: علاوه بر تحقیقاتی که در این مدت اجرا شده است، تعدادی از همکاران ما در انستیتو پاستور ایران از روزهای اول شیوع بیماری در کشور در کمیته های مرتبط عضو بوده و نقش خود را در یاری به تحلیل آنچه در کشور رخ می دهد، ایفا کردند.

کوشش برای فراوری دو واکسن دیگر

وی در سرانجام، اضافه نمود: برنامه انستیتو پاستور ایران برای سالیان آینده نیز به جز مقوله کوشش برای فراوری واکسن کووید19، دو مقوله فراوری واکسن پنونوکوک و فراوری واکسن روتاویروس است که امیدواریم این دو واکسن نیز توسط انستیتو پاستور ایران فراوری گردد و در آینده در شبکه واکسیناسیون عمومی کشور قرار گیرد.

لازم به ذکر است؛ عکس های منتشر شده در این گزارش، ارسالی از روابط عمومی انستیتو پاستور ایران است.