رنج ازدست دادن کودکی در خیابان

به گزارش وبلاگ تور امنستان، در سال های گذشته، مسئله حقوق بچه ها کار و خیابان یکی از مسائل مهم و حل نشده در حوزه آسیب های اجتماعی بود. دستگیری بچه ها در ماه های مشخصی از سال ازسوی بهزیستی و رهاسازی مجدد و بدون هدف آن ها از یک سو و همچنین آسیب های جنسی و روانی که آن ها در کار خیابانی متحمل می شوند، فقط بخشی از مخاطراتی است که آن ها در خیابان با آن روبرو اند.

رنج ازدست دادن کودکی در خیابان

شرق در ادامه نوشت: سال هاست که سازمان های مردم نهاد کوشش نموده اند تا حداقل با طرح های مدون به بهزیستی بگویند دستگیری بچه ها در خیابان هزینه ای چندین برابر بیشتر از توانمندسازی آن ها به همراه دارد. در هفته ای که گذشت روز جهانی حقوق کودک را پشت سر گذاشتیم و در این روز سه نفر از اعضای شبکه یاری بچه ها و نوجوانان در نشستی، درباره مخاطراتی که بچه ها در خیابان با آن روبرو هستند، مسائلی را مطرح کردند.

شبکه یاری گروهی متشکل از سازمان های مردم نهادی است که در حوزه بچه ها کار و خیابان فعالیت می نمایند. شری نجفی، مدیرعامل انجمن یاری بچه ها کار و خیابان، میترا امام، عضو هیئت مدیره انجمن پرنده درخت کوچک و عضو هیئت مدیره شبکه یاری و محمد لطفی آذر، عضو جمعیت دفاع از بچه ها کار و خیابان و یکی از نمایندگان دوره قبل ان جی او ها در مرجع ملی کنوانسیون حقوق کودک در این نشست شرکت کردند و از تبعیض هایی که بچه ها کار و خیابان با آن روبرو اند، سخن گفتند.

هرساله جمع آوری و دستگیری بچه ها کار و خیابان در زمان هایی معین از سال اوج می گیرد و بعد از تمام شدن دوره طرح های ضربتی، بدون پیگیری خاصی این بچه ها رها می شوند. در مقابل، انتقادی هم بهزیستی به ان جی او ها دارد؛ اینکه زمان طرح های ضربتی ان جی او ها یادشان می آید انتقاداتشان را مطرح نمایند و مسئله این است که همان طورکه جمع آوری ها فصلی است، انتقاد ها هم به شرایط بچه ها کار فصلی است. کمی به آنالیز این مسئله بپردازیم. آیا هرگز طرح مدونی وجود داشته و با بهزیستی درباره طرح هایتان صحبت کردید؟

امام: در سال 1391 قرار بر این شد که ان جی او ها دو نماینده از طرف شبکه یاری به وزارت رفاه بفرستند تا در آنجا آیین نامه حمایتی از بچه ها کار تدوین شود. در نوشتن این آیین نامه دو نفر از سازمان های مردم نهاد (من و آقای لطفی آذر) حضور داشتیم، یک نفر از معاونان وزارت رفاه و یک نفر هم از کارشناسان بهزیستی حضور داشتند. در اینجا آیین نامه ای به صورت مبسوط نوشته شد و در آن شرح داده شده که با چه مراحلی باید بچه ها کار از چرخه کار خارج شوند. اگر بخواهم دراین باره به شما شرح دهم مسئله اول جذب کودک کار است.

در مرحله جذب در طرح شرح داده شده بود که این فرایند پیچیده ای است که قرار است به واسطه آن کودک با میل و رضای خود اول به مراکزی که شهرداری برای این طرح در اختیار قرار می دهد و نزدیک همان محل کار کودک است، وارد می شود. کودک در آنجا یک سری آموزش و امکانات را می گیرد و در محل با پیگیری مددکاری و حضور کامل خانواده، کودک را به مرحله ای برسانیم که از چرخه کار خارج شود.

همه ما می دانیم که ریشه ای کارکردن موقعیت معینی دارد. در مقوله فقر چاره ای برای خانواده باقی نمی ماند. نه کودک و نه خانواده اش چاره ای جز فرستادن فرزند به بازار کار ندارند. در واقع مبارزه با کار کودک به این بازمی شود که ما چقدر با فقر مبارزه کنیم. کاری که الان اتفاق می افتد مجازات کودک است. در واقع ما معلول را به جای علت از بین می بریم، آن هم فقط بچه ها کاری که در خیابان دیده می شوند. خلاصه اینکه این طرح نوشته شد و ما خیلی روی اجرای آن اصرار داشتیم و سعی کردیم که وظایف نهاد های مختلف را در این طرح بگنجانیم.

در این مسئله هم رادیو و تلویزیون می توانست در شناسایی و برخورد با بچه ها کار به ما یاری کند یا سازمان های ورزشی می توانستند بن هایی در اختیار کودک کار قرار بدهند که کودک وقتی سر کار نمی رود از آن استفاده کند. این امکانات وجود دارند و استفاده از آن هزینه بر هم نیست، ولی آیا کودک کار می تواند از این امکانات استفاده کند؟ زمانی کودک می توانست از این خدمات استفاده کند که شهرداری می آمد و یک سری بن های استخر و مراکز ورزشی را در اختیار کودک کار قرار می داد.

مسئله بعدی بیمه سلامت و درمان بود؛ شما می دانید که بهداشت هم مثل آموزش در کشور ما با تبعیض روبرو است؛ یعنی بعضی از بهداشت کامل و خدمات درمانی و بیمه های تکمیلی برخوردار هستند و بچه های که جامعه مورد نظر هستند، هیچ گونه بیمه درمانی ندارند و این مسئله در خانواده ای که درآمد خانواده خیلی پایین تر از هزینه های آنهاست، مسائل زیادی پدید آورد؛ بنابراین کودک را به خیابان می فرستند.

لطفی آذر: همان طورکه گفته شد، انتقاد این است که ما زمانی اعتراض می کنیم که این طرح اجرا می شود طبیعی است! خب شما زمانی که کودک را از خیابان دستگیر و تعقیبش می کنید و او زمین می خورد و دست وپایش زخم می شود یا بچه 8-9 ساله را رد مرز می کنید، طبیعی است که صدا های بلندتری از جامعه شنیده شود. این یک واکنش طبیعی در قبال یک سیاست گذاری غیرطبیعی است. اما ما سال هاست که روی این مسئله کار کردیم و طرح های زیادی روی این جمع آوری ها اجرا شده است.

تمام ان جی او ها با وجود تمام مسائلی که با آن دست وپنجه نرم می نمایند، خدماتی را به بچه ها کار ارائه می دهند. وقتی بحث برنامه ریزی می شود، هیچ وقت از ان جی او ها به عنوان یک نهاد مؤثر استفاده نمی شود و معمولا حضورشان تشریفاتی است. چندین جا ان جی او ها حضور داشتند و فایده شان اثبات شده است. همان طور که خانم امام اشاره کردند، ما در تدوین آیین نامه ای حضور داشتیم. در تدوین آیین نامه ای در وزارت رفاه به نام آیین نامه ساماندهی بچه ها خیابانی. در تدوین این آیین نامه ان جی او ها نقش بسزایی داشتند. از ابتدا حتی نامی که برای این طرح برگزیده شده بود، اشکالات زیادی داشت. کلا هدف از همین نام معین بود و در آن به تمیزکردن شهر و ترمیم مبلمان شهری می پرداخت.

واژه ساماندهی معنای حمایتی نداشت و سوم اینکه برای بچه ها خیابانی بود نه حتی بچه ها کار در خیابان. این مفاهیم اگر درست تعریف نشوند، نتیجه غلط از آب در می آید و مثل این است که فراموش می کنیم این ها بخش های متفاوتی دارند و دولت تمایل دارد با بردن همه این ها در یک چتر مسئله را پنهان کند که سیاست های غلط اجتماعی باعث بروز و ظهور این بچه ها می شود.

وقتی گفته می شود کودک کار همه یاد بچه ها خیابانی می افتند یا در بهترین حالت بچه ها کار در خیابان! کودک کار در خیابان کودکی است که در خیابان کار می نماید و زندگی اش نزد خانواده اش است، اما کودک خیابانی کودکی است که خانه ندارد و هم در خیابان کار می نماید و هم زندگی.

وقتی از ما خواسته شد که طرحی ارائه بدهیم. همه ان جی او های بچه ها کار در قالب شبکه یاری، دو نماینده معرفی کردند و ما سعی کردیم تغییرات لازم را بدهیم. سعی کردیم ساماندهی را تبدیل به حمایت اجتماعی کنیم. چون حمایت اجتماعی یک ترم بین المللی و جهانی است و زیر شاخه هایی مثل مسکن، پوشاک، آموزش و بهداشت را شامل می شود. ما سعی کردیم این ها را در آیین نامه درج کنیم.

بحث حق هویت را مطرح کردیم، بحث حق تحصیل را مطرح کردیم. بحث برگ تحصیلی برای مهاجران را مطرح کردیم، ولی عکس العملی که از جا های مختلف به خصوص رسانه ملی داشتیم نادیده دریافت بود. با اینکه ما نامه از یک نهاد رسمی مثل وزارتخانه داشتیم، اما کسی جدی نمی گرفت. همان زمان وزارت بهداشت اظهار داشت ما طرحمان از شما خیلی جلوتر است و به زودی اجرایش می کنیم و همه این ها زیر شاخه طرح ماست. ما باز هم گفتیم شما فعلا خدمات بهداشتی به بچه ها بدهید که قبول نکردند.

همان زمان بود که وزارت کشور درباره هویت این بچه ها نامه ای تنظیم کرد مبنی بر اینکه ما یک میلیون کودک داریم که دنبال شناسنامه هستند و اگر بخواهیم به این ها شناسنامه بدهیم، چون عموما در مرز های کشور هستند، مسئله امنیتی می شود و شناسنامه نمی دهیم. دادن شناسنامه به کودکی که هویتی ندارد، مسئله امنیت است، اما رهاکردنش در خیابان امنیتی نیست. با وجودی که بچه با داشتن اوراق هویت می تواند از خدمات اجتماعی بهره مند و تبدیل به یک شهروند شود، چیزی که هرگز درک نمی شود.

شری نجفی: سال های سال ما کلی آیین نامه تدوین کردیم، اما در اجرا هیچ اتفاق خاصی نیفتاد و مدام دنبال این بودیم که تذکر بدهیم و باز به جایی نرسیدیم. واقعیت این است؛ وقتی در سیاست کلان اراده ای برای حل مسئله نباشد، این مسائل حل شدنی نیستند.

اگر مسئله بچه ها کار، مسئله سیاست گذار باشد، حداقل می شود گفت که از صددرصد کوشش ها 40 درصدش نتیجه داده. واقعیت این است که اراده قوی پشت حل این مسئله نیست. طی سال ها تنها جریانی که به عنوان یک جریان زنده و فعال توانست پشت بچه ها حضور داشته باشد و از بچه ها کار حمایت کند، ان جی او های شبکه یاری بودند.

باید بگویم مسائل بچه ها با مسائل اقتصادی گره خورده و تا زمانی که بخشی از مسائل اقتصادی حل نشود، ما همچنان با این مسائل روبرو هستیم. اما اینکه چرا این طرح های نیمه کاره و بدون پشتوانه علمی روی بچه ها اجرا می شد، بحث دیگری است. 16 سال است که می گویند باید این مشکل حل شود، اما متأسفانه لجبازی برای دستگیری بچه ها ادامه دارد. در حالی که مدام تذکر و راه حل دیدند، اما همچنان با روش های پرخطر با بچه ها روبرو می شوند. این رفتار بدون اینکه نگاه انسان گونه و کودک محور باشد، هرساله در ماجرایی تکرار می شود که نقش اصلی اش را بچه ها ایفا می نمایند.

فارغ از یک نگاه آرمانی و مسائل اقتصادی و فرهنگی که ایران با آن دست و پنجه نرم می نماید، پیشنهادتان برای حل مسئله بچه ها کار چیست؟

امام: اصلا بحث ما نگاه آرمانی و غیرآرمانی نیست. من می گویم اگر بهزیستی و فرمانداری فکر می نماید دستگیری بچه ها کار درستی است، چرا هرساله آن را رها می نماید؟ من واقعا دلم می خواهد کسی جواب این سؤال را بدهد. ما می گوییم کار اشتباه است و آن ها بر درستی اش اصرار دارند. پس اگر درست است، چرا هر سال نیمه کاره رهایش می نمایند؟ یک یا دو بار دستگیری آغاز می شود و بعد ولش می نمایند؟ خب اگر درست است چرا ولش می کنید؟ این نگاه آرمانی نیست، اگر بخواهیم به حاشیه نشینان توجه شود.

به هر حال در سال های اخیر خیلی از افراد به حاشیه رانده شدند، چون فقر شدید است و شغل ها از دست رفته و زندگی ها از بین رفته. اگر وزارت رفاه به فکر ایجاد شغل برای خانواده ها باشد یا به آن هایی که کار فصلی دارند، بیمه کاری بدهد تا خانواده در طول سال درآمد داشته باشد، نگاه آرمانی نیست. باید بدانیم در مسئله دستگیری بچه ها بودجه زیادی صرف می شود، بچه ها تا چند ماه در مراکز می مانند، پول مددکار و مکان و غذا و لباس پرداخت می شود و بعد در نهایت کودک دوباره به خانه برگردانده می شود. اما اگر ما این بودجه ها را جمع می بستیم و هرسال به تعدادی از بچه ها خدمات ارائه می کردیم، بخشی از این مسائل حل می شد.

اگر این بودجه ها که هر سال تلف می شود، به بخشی از بچه ها تخصیص داده و برایشان امکان مسکن تسهیل می شد، هرساله تعدادی از بچه ها از چرخه کار خارج می شدند. ولی الان هر سال باید نگران باشیم که اضطراب و نگرانی کودک از ون های خیابان روی روان کودک تأثیر می گذارد و ما مسائلی به مسائل کودک اضافه می کنیم. واقعا ان جی او ها الگوسازی کردند و می توانند به شما بچه های را نشان بدهند که با حمایت های حداقلی از چرخه خارج شدند.

ما توانایی و بودجه مان یک هزارم دولت ها نیست، ولی با همین توان اندکمان، هرساله تعدادی کودک را از چرخه کار خارج نموده و به چرخه تحصیل باز می گردانیم، چون از یک روش اصولی تبعیت می کنیم. ای کاش بهزیستی هم فکر می کرد که از این الگوبرداری ها الگویی بسازد و کار را ادامه دهد.

لطفی آذر: در برنامه ششم پنج ساله توسعه، مبحث بچه ها خیابانی مطرح شد. مطابق این برنامه قرار بوده از سال 96 تا 1400 انجام شود، 25 درصد از بچه ها خیابانی کاسته شوند، سالی پنج درصد. معادل این مسئله بودجه تخصیص داده شده. بودجه ای که سال جاری به این مسئله اختصاص داده شده نزدیک به 900 میلیارد تومان است.

900 میلیارد سال جاری برای کاستن پنج درصد از بچه ها خیابانی اختصاص داده شد. این 900 میلیارد تومان با چیزی حدود 17 درصد کاهش نسبت به سال گذشته تخصیص داده شده. شما سال های 96، 97 و 98 را در نظر بگیرید، نزدیک به چهار هزار میلیارد بودجه برای این کاهش در نظر گرفته شده. اما سؤال این است که تعداد بچه ها خیابانی حتی اندازه پنج درصد کم شده؟ ایراد اینجا به سیاست های حاکم است. دولت مستقر به عنوان یک خط فکری وقتی وارد فکری وارد پاستور شد، سیاست تقلیلی را در دستور کار قرار داد. در این سیاست دولت ها منابعی را از بانک جهانی ترجمه کردند.

اشتغال عمومی به مثابه سیاست یکی از این منابع ترجمه شده است، اما معنای اشتغال عمومی چیست؟ اشتغال عمومی که به شغل هایی گفته می شود که بیمه ندارند و دولتی نیستند، ولی دولت به ایجاد آن ها یاری می نماید. این بحث را کنار بگذاریم و به این برسیم که بیکاری پدر و مادر به آسیب های خانوادگی یاری می نماید. مثلی هست که می گوید وقتی پدر سیر باشد و مادر پیاز، نمی شود انتظار خوشبویی از فرزند داشت. ما سیاست تعدیل ساختاری پیاده می کنیم، یارانه ها به نام هدفمندی کم یاری حذف می شوند و قرارداد سفید می بندیم و ناامنی شغلی ایجاد می کنم و همه این ها تبدیل به آسیب اجتماعی می شوند. چه کسی این کار را انجام می دهند؟ سیاست مداران و همین جاست که بحث آسیب اجتماعی سیاسی می شود.

نکته بعدی این است که اجرای این سیاست ها برای کشور های اجرانماینده آسیب های جدی به همراه داشت و این همان جایی است که مسائل اجتماعی با مسائل سیاسی مخلوط می شوند. ما از خدمات اجتماعی یک امر استنباط می کنیم، و آن هایی که سیاست های بانک جهانی را اجرا می نمایند، استنباط متفاوتی دارند.

در بحث حمایت اجتماعی آن ها بسته حمایتی تعریف می نمایند و به بیان دیگر حداقل دستمزد را بالا نمی برند، ولی مزایا می دهند. مثل اعطای بسته معیشتی. جمع همه این یاری ها، خیلی بیشتر از این می شود که 20 درصد به حقوق ها اضافه شود. اما چون فشار اقتصادی وجود دارد، پس از این بسته ها به عنوان سوپاپ اطمینان استفاده می شود. اما ما درباره مزایای کودک و خانواده صحبت می کنیم. ذیل مزایای کودک و خانواده کودک باید در رفاه عظیم شود و مسئله پوشاک و تحصیل و بهداشت نداشته باشد. اما ما این را نداریم.

در ابتدای بحث گفتید که جمع آوری بچه ها در مغایرت با قوانین داخلی و جهانی است. کمی درباره این مغایرت ها بگویید.

لطفی آذر: بله. دستگیری بچه ها کار در مغایرت قطعی با قوانین بین المللی و قوانین داخلی است. به صورت معین به پیمان نامه حقوق کودک اشاره می کنم که این طرح و برنامه با ماده 2 پیمان نامه که بحث تضمین دولت ها برای اجرای حقوق مندرج در پیمان نامه را برای همه اشخاص مطرح می نماید مغایر است، همچنین، با ماده 3 پیمان نامه که می گوید در تمام اقدامات مربوط به بچه ها که توسط مؤسسات رفاه اجتماعی عمومی یا خصوصی، دادگاه ها، مقامات اجرائی، یا ارگان های حقوقی انجام می شود، منافع کودک از اهم ملاحظات است، مغایر است.

این ماده می گوید: کشورهای طرف کنوانسیون متقبل می شوند که حمایت ها و مراقبت های لازمه را برای رفاه بچه ها، با توجه به حقوق و وظایف والدین آنها، قیم و یا سایر افرادی که قانونا مسئول آنان هستند، تضمین نمایند و در این راستا اقدامات اجرائی و قانونی مناسب معمول خواهد شد.

همچنین این جمع آوری ها با ماده 19 پیمان نامه که از دولت ها می خواهند کشورهای طرف کنوانسیون تمام اقدامات قانونی، اجرائی، اجتماعی و آموزشی را در جهت حمایت از کودک در برابر تمام اشکال خشونت های جسمی و روحی، آسیب رسانی یا سوءاستفاده، بی توجهی یا سهل انگاری، بدرفتاری یا استثمار ا زجمله سوءاستفاده جنسی در حینی که کودک تحت مراقبت والدین یا قیم قانونی یا هر شخص دیگری قرار گرفته است، به عمل خواهند آورد، در تضاد است.

در منشور حقوق بشر هم مغایرت هایی دیده می شود و در مورد مواد داخلی با قانون ساختار نظام جامع رفاه و تأمین اجتماعی مغایر است؛ چرا که توسعه رفاه و تأمین اجتماعی با دولت هاست. بد نیست بدانیم این جمع آوری ها مغایر با قانون حمایت از بچه ها و نوجوانان است که به تازگی تصویب شده است.

در حال حاضر مهم ترین مسئله بچه ها کار که در کشور با آن روبرو هستند، چیست؟

شری نجفی: نبود حمایت های اجتماعی- ساختاری. هیچ برنامه اصولی و زیربنایی ای برای حمایت از بچه ها کار وجود ندارد. ما آمار سه میلیونی بچه ها کار را داریم که یک میلیون از آن ها تحت پوشش بهزیستی هستند. البته معنای این پوشش هم این نیست که این بچه ها کار نمی نمایند، این دو میلیون باقی مانده هم در دوره کرونا آمارشان بیشتر شده، ولی وقتی که حمایت ساختاری برای بهداشت و آموزش و هویت نباشد، معلوم است که شرایط روزبه روز بدتر خواهد شد.

امام: همه زندگی بچه ها کار رنج و مسئله است. اما چیزی که آن ها را آزار می دهد، تبعیض در آموزش است. با تمام کوششی که ان جی او ها انجام می دهند، آموزش وپرورش به بهانه های مختلف آن ها را ثبت نام نمی نماید. مسئله بعدی فقر است که چاره دارد، اما کسی به فکر چاره پذیری نیست و دیگر اینکه کودکی آنهاست که از دست می رود و چیزی که از دست می دهند، جبران پذیر نیست و مسلما در رشد عاطفی و روانی کودک تأثیر زیادی دارد.

منبع: فرارو

به "رنج ازدست دادن کودکی در خیابان" امتیاز دهید

امتیاز دهید:

دیدگاه های مرتبط با "رنج ازدست دادن کودکی در خیابان"

* نظرتان را در مورد این مقاله با ما درمیان بگذارید